Uzupełnienie zachowku

Uzupełnienie zachowku – opis sytuacji i analiza przypadku

W mojej praktyce często spotykam się z sytuacją gdy po śmierci spadkodawcy z uwagi na poczynione za jego życia darowizny nie pozostaje już żaden majątek, który mógłby podlegać dziedziczeniu, gdyż przed laty obdarował któraś z bliskich sobie osób darując jej np. nieruchomość wyczerpująca de facto cały spadek. Spadkobierca wówczas również nie sporządza testamentu. Dochodzi zatem do sytuacji gdy jedno z dzieci zmarłego przed laty otrzymało darowiznę w postaci np. mieszkania, które stanowiło jedyny majątek spadkowy zmarłego i po jego śmierci pozostałe osoby ze spadku nie otrzymują nic. Wobec braku testamentu, a także braku innego majątku zmarłego nie mogą oni uzyskać żadnej korzyści majątkowej w drodze spadku bądź zachowku.

Przykład:
Jan Kowalski ojciec trzech córek Anny, Joanny i Iwony, zmarł jako wdowiec. 10 lat przed swoją śmiercią podarował on mieszkanie którego był jedynym właścicielem w całości córce Joannie Kowalskiej, dla siebie ustanowił zaś dożywocie. Spadkodawca zmarł nie zostawiając testamentu. Córki Anna i Iwona nie otrzymały niczego od ojca

Pozostaje pytanie, co w takiej sytuacji. Czy spadkobiercy którzy nie zostali obdarowani przez zmarłego za jego życia, mogą otrzymać zachowek bądź czy w jakiejś innej formie mogą otrzymać należną im część spadku?

Poniższy artykuł ma na celu opisanie właśnie takiej sytuacji poprzez wyjaśnienie instytucji uzupełnienie zachowku.

Uzupełnienie zachowku czym jest na czym polega?

Zgodnie z art. 991 § 2 k.c. w zw. z art. 1000 § 1 k.c. Stosownie do art. 991 § 2 k.c. jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. 
Art. 1000 § 1 k.c. stanowi zaś, iż jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Kodeks Cywilny

Art. 991 § 2 k.c. normuje wprost sytuację, gdy dana osoba, mimo powołania jej do spadku, nie otrzymała należnego jej zachowku i jest uprawniona do żądania uzupełnienia zachowku od współspadkobiercy. Znaczące są regulacje zamieszczone w art. 9991 k.c. i art. 1000 k.c., interpretowane w powiązaniu z art. 991 § 2 k.c., przewidujące, iż jeśli osoba powołana do spadku nie może otrzymać należnego jej zachowku od współspadkobiercy – z uwagi na ograniczenie jego odpowiedzialności na podstawie art. 998 § 1 k.c. – może żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku (art. 9991 § 1 k.c.) lub od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (art. 1000 § 1 k.c.). 

Odnosząc powyższe rozważania i starając się je wyjaśnić wskazać należy, że w sytuacji gdy:

• umiera spadkodawca który wcześniej uczynił darowiznę na rzecz jednego ze spadkobierców
• darowizna o której mowa wyżej powoduje, że poza tym przedmiotem darowizny nic innego nie wchodzi do spadku – mamy do czynienia z tzw. spadkiem pustym
• z uwagi na brak testamentu, a głównie z uwagi na brak majątku inni spadkobiercy jak Ci obdarowani nie mogą uzyskać zachowku od osoby obdarowanej przysługuje im wówczas roszczenie o uzupełnienie zachowku na podstawie art. 991 § 2 k.c. w zw. z art. 1000 § 1 k.c. 

Przykład 2:
Jan Kowalski ojciec trzech córek Anny, Joanny i Iwony, zmarł jako wdowiec. 10 lat przed swoją śmiercią podarował on mieszkanie którego był jedynym właścicielem w całości córce Joannie Kowalskiej, dla siebie ustanowił zaś dożywocie. Spadkodawca zmarł nie zostawiając testamentu. Córki Anna i Iwona nie otrzymały niczego od ojca. Spadek jest pusty, nie ma innych przedmiotów majątkowych z którego mogłby być zaspokojone roszczenia Anny i Iwony.
Anna i Iwona mogą wystąpić do siostry Joanny Kowalskiej jako osoby które otrzymała darowiznę, która wyczerpała spadek, o zapłatę zachowku (uzupełnienie zachowku) na podstawie ww. przepisów prawa.
Zachowek Anny wynosić będzie 1/6 wartości przedmiotu darowizny (mieszkania) wg cen z chwili obecnej. Taki sam zachowek uzyska Iwona.

Dochodzenie uzupełnienie zachowku przed Sądem

Sprawę o zachowek winno się poprzedzić wezwaniem współspadkobiercy do zapłaty zachowku. Wskazać należy, kwotę zachowku jakiego się domagamy oraz termin w jakim zobowiązany/a winna dokonać wpłaty zachowku. W braku zapłaty sprawa powinna zostać skierowana na drogę postępowania sądowego poprzez złożenie pozwu o zachowek do właściwego sądu. Właściwość miejscowa sądu opiera się na miejscu zamieszkania, natomiast właściwość rzeczowa (czy Sąd Rejonowy czy Sąd Okręgowy) zależy od wysokości kwoty zachowku jakiego domagamy się od współspadkobiercy. Zasady składania pozwu o zachowek w oparciu o przepisy art. 991 § 2 k.c. w zw. z art. 1000 § 1 k.c. są tożsame z ogólnie przyjętą sprawą o zapłatę zachowku. Konieczne jest obliczenie wysokości należnego zachowku w oparciu o zasady określone w przepisach Kodeksu Cywilnego. Odmienność sprawy o uzupełnienie zachowku od zwykłej sprawy wynika z konieczności prawidłowe przedstawienia argumentacji prawnej podstawy żądania, wykazania osoby obdarowanego, oraz faktu darowizny, jak też braku możliwości otrzymania należnego zachowku.

Stopień skomplikowania tych spraw powoduje, że w mojej ocenie konieczna jest analizy każdego przypadku pod kątem możliwości dochodzenia uzupełnienie zachowku przed sądem. Koniecznie skonsultuj sprawę z adwokatem bądź radcą prawnym. Jeśli chcesz skontaktuj się ze mną wspólnie ustalimy czy należy Ci się uzupełnienie zachowku w taki sposób jak w artykule. Kontakt do mnie tutaj.

Artykuł powyższy powstał w oparciu o treść sentencji i uzasadnienia Wyroku SA w Warszawie z 30.03.2021 r., V ACa 57/21, LEX nr 3174771.

Powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej nie może być wykorzystany w indywidualnej sprawie i w zależności od okoliczności faktycznych danej sprawy może być ona różnie interpretowana. Artykuł ten powstał w stanie prawnym na dzień 16 czerwca 2024 r. po tym czasie stan prawny mógł ulec zmianie.